Nó tái hiện và thu nhỏ thắng cảnh thiên nhiên bằng sự chọn lọc sáng tạo của người nghệ sĩ nên nó hoàn hảo và đẹp hơn thiên nhiên. Vì vậy trong sáng tạo non bộ thì việc lập ý tưởng xác định chủ đề đạt  là việc làm đầu tiên, tiếp đó mới tính đến phần chất liệu, hay thủ pháp nghệ thuật và hình thức tạo hình sao cho tác phẩm đạt hiệu quả như ý mong muốn.

Muốn lập ý và xác định được chủ đề biểu đạt trước tiên phải dựa trên thực tế khách quan, nắm vững đặc điểm của cảnh quan để lược bỏ cái thô, giữ được cái tinh, khử dược cái rối, giữ được cái đặc sắc, cái trọng tâm của cảnh sắc.

Muốn biểu đạt được ý chủ đề cần phải phân rõ chủ - thứ, thư đậm xen kẽ, vì quan hệ chủ - thứ là kết cấu trọng yếu trong bố cục của non bộ cũng như của bất cứ tác phẩm tạo hình nào.

Chủ chính là vật trung tâm nổi bật mà tác phẩm cần biểu hiện, còn các cảnh vật xung quanh là thứ có tác dụng bổ trợ, tô điểm.

Trong bố cục tạo hình non bộ cũng cần chứ trọng nguyên tắc thư – rậm đan xen. Nếu quá rậm, cảnh sắc sẽ rối rắm nặng nề; nếu quá thưa sẽ vụn vặt lỏng lẻo. Không có thưa thì không nổi rõ cái rậm và ngược lại không có rận cũng không nổi rõ cái thưa. Vì vậy thứ và rậm phải thật tinh tế hài hòa để bố cục phải thật tinh tết hài hòa để bố cự tác phẩm vừa chặt chẽ vừa thông thoáng vùa có tiết tấu giai điệu rõ rệt.

Tạo hình non bộ đạt được ý cảnh sâu sắc nhất thiết phải biểu hiện được hư – thực tương sinh; lộ ẩn biến ảo là vô cùng quan thiết. Núi là thực, nước là hư. Hư thực dựa vào nhau để tồn tại. Không có cái hư thì cái thực sẽ lộ ra hét hỏi còn gì là thú vị. Quan hệ lộ - ẩn cũng giống như quan heeje hư thực, lộ cả sẽ trơ, ẩn cả sẽ chẳng thấy gì. Vừa lộ vừa ẩn khiến cảnh thêm phần hữu tình, đem đến cho người thưởng ngoạn sự liên tưởng phong phú.

Tiểu cảnh non bộ đẹp

Tóm lại, tất cả yêu cầu trên nhằm mục đích tối thượng để đạt được cái thần – cái hồn cho một tác phẩm non bộ - bồn cảnh sơn thủy.

 Đinh Uyên